Nghiên cứu từ Đại học Khoa học Ứng dụng Upper Austria năm 2023 chỉ ra rằng, việc đổi mới mô hình kinh doanh có thể tác động đáng kể đến hiệu suất của doanh nghiệp, đặc biệt là trong lĩnh vực sản xuất. Đổi mới mô hình kinh doanh không chỉ đơn thuần là cập nhật sản phẩm hay dịch vụ, mà còn bao gồm việc tái cấu trúc cách thức doanh nghiệp tạo ra, phân phối và thu về giá trị. Theo báo cáo của PwC năm 2023, 42% các CEO bày tỏ lo ngại về tính bền vững dài hạn của mô hình kinh doanh hiện tại của họ, và 38% đã thực hiện đổi mới đáng kể trong sản phẩm và dịch vụ trong vòng năm năm qua.
Đối với SMEs, việc đổi mới mô hình kinh doanh có thể mở ra cơ hội tiếp cận thị trường mới, tối ưu hóa quy trình vận hành và nâng cao trải nghiệm khách hàng. Tuy nhiên, quá trình này cũng đặt ra những thách thức về nguồn lực, kiến thức và khả năng quản lý rủi ro. Do đó, việc hiểu rõ và áp dụng hiệu quả các phương pháp đổi mới mô hình kinh doanh là yếu tố then chốt giúp SMEs nâng cao chất lượng sản phẩm, dịch vụ và đạt được tăng trưởng bền vững trong môi trường kinh doanh đầy cạnh tranh hiện nay. Trong một thị trường không ngừng biến động bởi công nghệ, xu hướng tiêu dùng và rủi ro toàn cầu, việc chỉ dựa vào cải tiến sản phẩm hay tối ưu chi phí là chưa đủ để đảm bảo sự tồn tại lâu dài của doanh nghiệp – đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs). Ngày càng nhiều doanh nghiệp nhận ra rằng, đổi mới mô hình kinh doanh (Business Model Innovation – BMI) chính là chìa khóa để tạo lợi thế cạnh tranh bền vững.
Theo một khảo sát của PwC năm 2023, các doanh nghiệp có đổi mới mô hình kinh doanh thành công có tỷ suất lợi nhuận gấp 2-3 lần so với nhóm chỉ cải tiến sản phẩm hoặc quy trình. Với SMEs – nơi nguồn lực thường hạn chế – BMI không chỉ là một lựa chọn khôn ngoan, mà còn là hướng đi sống còn.
BMI là gì và vì sao SMEs cần đặc biệt quan tâm?
BMI là quá trình thay đổi một hoặc nhiều yếu tố trong cách doanh nghiệp tạo ra giá trị (giá trị đề xuất), chuyển giao giá trị (kênh phân phối, mạng lưới), và thu giá trị (cơ chế doanh thu, mô hình định giá). Khác với việc tạo ra sản phẩm mới, đổi mới mô hình kinh doanh thường tác động sâu tới cách doanh nghiệp hoạt động và phục vụ khách hàng.
SMEs có lợi thế là linh hoạt, ít rào cản hành chính và có thể nhanh chóng thử nghiệm các mô hình mới. Tuy nhiên, thách thức lớn nằm ở việc thiếu hệ thống tư duy chiến lược, dữ liệu thị trường và năng lực phân tích mô hình.
Phân tích SWOT cho SMEs khi thực hiện BMI
| Yếu tố | Phân tích |
| Strengths (Điểm mạnh) | – Linh hoạt trong tổ chức, dễ thử nghiệm mô hình mới- Có thể tận dụng mối quan hệ gần gũi với khách hàng để đổi mới dựa trên nhu cầu thực |
| Weaknesses (Điểm yếu) | – Thiếu kỹ năng thiết kế mô hình kinh doanh- Khó khăn trong việc gọi vốn hoặc mở rộng quy mô sau khi đổi mới |
| Opportunities (Cơ hội) | – Nhiều mô hình kinh doanh số (platform, subscription, freemium…) đang thành công trên toàn cầu- Chính phủ và các quỹ đang hỗ trợ đổi mới mô hình cho SMEs |
| Threats (Thách thức) | – Mô hình mới có thể xung đột với mô hình cũ, gây rối loạn nội bộ- Thiếu công cụ đo lường hiệu quả mô hình mới dẫn đến quyết định sai lầm |
4 bước triển khai đổi mới mô hình kinh doanh dành cho SMEs
Bước 1: Đánh giá mô hình hiện tại bằng khung Business Model Canvas
Mỗi doanh nghiệp có thể bắt đầu bằng việc mô tả mô hình kinh doanh hiện tại của mình bằng công cụ Business Model Canvas (BMC) – một khung gồm 9 yếu tố: Giá trị đề xuất, phân khúc khách hàng, kênh phân phối, mối quan hệ khách hàng, dòng doanh thu, nguồn lực chính, hoạt động chính, đối tác và cấu trúc chi phí.
Việc trực quan hóa mô hình giúp doanh nghiệp thấy rõ “nút thắt” hoặc khu vực có thể đổi mới.
Bước 2: Xác định yếu tố cần đổi mới
Không phải lúc nào cũng cần thay toàn bộ mô hình. SMEs có thể chọn đổi mới 1–2 yếu tố chiến lược, ví dụ:
• Chuyển đổi từ bán hàng truyền thống sang mô hình đăng ký dịch vụ (subscription).
• Kết hợp sản phẩm vật lý với dịch vụ số đi kèm.
• Thay đổi phân khúc khách hàng mục tiêu theo xu hướng mới.
Bước 3: Thiết kế và thử nghiệm mô hình mới
Sau khi xác định yếu tố cần đổi mới, doanh nghiệp cần thiết kế mô hình mới – có thể là một phiên bản thử nghiệm giới hạn (pilot), một chi nhánh mới hoạt động theo mô hình khác, hoặc triển khai với nhóm khách hàng mục tiêu nhỏ để đánh giá phản ứng.
Áp dụng tư duy “Lean Startup” và nguyên tắc MVP (Minimum Viable Product) sẽ giúp SMEs tiết kiệm chi phí và phản hồi nhanh với thị trường.
Bước 4: Đo lường và điều chỉnh
Việc theo dõi các chỉ số chính như tỷ lệ giữ chân khách hàng, chi phí chuyển đổi khách hàng (CAC), vòng đời giá trị khách hàng (CLV), và thời gian hoàn vốn mô hình là cần thiết để đánh giá hiệu quả.
Nếu mô hình mới đạt hiệu suất cao hơn mô hình cũ, có thể tiến hành mở rộng quy mô. Nếu không, cần điều chỉnh nhanh hoặc quay về mô hình ban đầu.
Mở lối đi riêng từ đổi mới mô hình
Câu chuyện từ Hàn Quốc – Công ty Cafe24 (E-commerce Enablement Platform)
Cafe24 từng là công ty phát triển website thương mại điện tử truyền thống cho SMEs Hàn Quốc. Tuy nhiên, vào năm 2015, họ nhận ra rằng khách hàng không chỉ cần website, mà cần một hệ sinh thái gồm nền tảng thanh toán, logistics, marketing và chăm sóc khách hàng.
Công ty đã đổi mới mô hình từ “dịch vụ đơn lẻ” sang mô hình nền tảng tích hợp (platform model), nơi các doanh nghiệp nhỏ có thể sử dụng dịch vụ trọn gói để xây dựng và vận hành cửa hàng trực tuyến. Kết quả: hơn 1,6 triệu SMEs Hàn Quốc đã sử dụng Cafe24 tính đến năm 2022, giúp công ty này đạt mức tăng trưởng 30%/năm, theo báo cáo của KOTRA.
Tại Việt Nam – Câu chuyện của Haravan
Tương tự Cafe24, Haravan – một startup trong hệ sinh thái của Tập đoàn VNG – đã thành công khi đổi mới mô hình từ cung cấp nền tảng tạo website sang mô hình “omnichannel” hỗ trợ toàn diện quản lý bán hàng đa kênh. Haravan hiện phục vụ hơn 50.000 SMEs, bao gồm các thương hiệu lớn như Vinamilk, The Coffee House..
Khuyến nghị cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam muốn áp dựng chiến lược đổi mới sáng tạo:
Đổi mới mô hình kinh doanh có thể là hành trình rủi ro nhưng đầy tiềm năng cho SMEs nếu có chiến lược và phương pháp bài bản. Một số khuyến nghị dành cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam gồm:
Bắt đầu nhỏ, thử nghiệm nhanh, học từ phản hồi – để hạn chế rủi ro và nâng cao khả năng thành công.
Tận dụng hệ sinh thái đổi mới – bao gồm trung tâm đổi mới sáng tạo quốc gia (NIC), các chương trình hỗ trợ khởi nghiệp từ VCCI, các vườn ươm đại học, và chuyên gia quốc tế.
Tăng cường năng lực phân tích mô hình kinh doanh thông qua đào tạo, học hỏi từ các mô hình thành công trên thế giới.
BMI không chỉ là việc thay đổi cách doanh nghiệp kiếm tiền, mà là cách thức để thích nghi với thay đổi, khai thác cơ hội thị trường và tạo ra giá trị mới. Với SMEs, đó là cơ hội để biến mình từ “người đi theo” thành “người dẫn đầu” trong thị trường ngách.
