Trong khuôn khổ Chương trình Nghiên cứu về đổi mới sáng tạo và cách tân trong các ngành kinh tế chủ lực năm 2025, Viet Research phối hợp với Báo Tài chính – Đầu tư (Bộ Tài chính) công bố Top 10 Doanh nghiệp Đổi mới sáng tạo và Kinh doanh hiệu quả 2025 – Ngành Năng lượng – Dầu khí (Top 10 Most Innovative Enterprises in Energy – Petroleum – VIE 10). Đây là những doanh nghiệp có tiềm năng và hiệu quả kinh doanh tốt nhờ tăng cường áp dụng và đẩy mạnh đổi mới sáng tạo, cách tân.
Chương trình nhằm nâng cao nhận thức và tôn vinh tầm quan trọng của đổi mới sáng tạo, cách tân trong phát triển đất nước và doanh nghiệp.
Danh sách VIE 10 ngành Năng lượng – Dầu khí và phương pháp nghiên cứu được đăng tải trên Cổng thông tin của Chương trình https://vie10.vn
Nguồn: Top 10 Doanh nghiệp Đổi mới sáng tạo và Kinh doanh hiệu quả 2025 – Ngành Năng lượng – Dầu khí (https://vie10.vn)
Nguồn: Top 10 Doanh nghiệp Đổi mới sáng tạo và Kinh doanh hiệu quả 2025 – Ngành Năng lượng – Dầu khí (https://vie10.vn)
Đổi mới sáng tạo trong ngành Năng lượng – Dầu khí Việt Nam
Đổi mới sáng tạo trong ngành Năng lượng – Dầu khí Việt Nam được xác định là yếu tố then chốt để thúc đẩy chuyển dịch năng lượng, nâng cao hiệu quả và đảm bảo an ninh năng lượng, đồng thời góp phần thực hiện các cam kết giảm phát thải. Sản lượng tiêu thụ điện tại Việt Nam được dự báo tăng rất cao trong thời gian tới. Do đó, ngoài việc tối ưu hóa hệ thống hiện hữu, việc đầu tư các giải pháp và công nghệ mới là nhu cầu cấp thiết nhằm bảo đảm nguồn cung ổn định, sạch và bền vững.
Theo Bộ Khoa học & Công nghệ, chuyển dịch năng lượng không chỉ giúp nâng cao an ninh năng lượng và bảo vệ môi trường mà còn là động lực cho phát triển kinh tế – xã hội bền vững. Các mục tiêu trong Quy hoạch Điện VIII và các chiến lược quốc gia đều nhấn mạnh đẩy mạnh nguồn năng lượng tái tạo: tỷ trọng năng lượng tái tạo trong cơ cấu nguồn điện được kỳ vọng đạt khoảng 30–39% năm 2030 (hoặc 47% theo cam kết xanh công bằng). Các chính sách pháp lý mới cũng ưu tiên khoa học – công nghệ năng lượng, định hướng phát triển pin nhiên liệu, lưu trữ, năng lượng tái tạo, năng lượng thông minh.
Đổi mới sáng tạo trong hai trụ cột chiến lược: Xanh hóa điện tái tạo – Hiện đại hóa dầu khí
Tổng sản lượng điện sản xuất và nhập khẩu cả nước năm 2024 đạt khoảng 308,73 tỷ kWh. Theo số liệu 10 tháng đầu năm (suy ra cho cả năm), thủy điện đóng góp khoảng 76,31 tỷ kWh (tỷ trọng ~29,5%), nhiệt điện than 125,99 tỷ kWh (~48,7%), tua-bin khí (điện khí – dầu) 18,46 tỷ kWh (~7,1%), và năng lượng tái tạo (gió + mặt trời) 32,88 tỷ kWh (~12,7%). Như vậy, tính chung trong năm 2024, thủy điện chiếm khoảng 30% sản lượng điện, than đá chiếm khoảng 49%, còn điện gió + điện mặt trời vào khoảng 13% tổng sản lượng. Điều này cho thấy nhu cầu cao về phát triển các giải pháp công nghệ mới để khai thác tốt hơn nguồn tái tạo và tối ưu hóa hệ thống điện.
Lĩnh vực Dầu khí Việt Nam tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong đảm bảo năng lượng và kinh tế quốc gia. Tuy nhiên, theo xu hướng toàn cầu, PVN đã đặt mục tiêu “xanh hoá” dần các hoạt động: tập trung phát triển khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG), khí tự nhiên, tăng tỷ lệ sản phẩm hóa dầu so với nhiên liệu truyền thống. Ví dụ, Quy hoạch Điện VIII và Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia ưu tiên LNG và các nguồn năng lượng sạch khác. Cùng với đó, các tổ hợp lọc hoá dầu như Dung Quất, Nghi Sơn, Long Sơn được nâng cấp để xử lý dầu thô chất lượng thấp thành các sản phẩm sạch hơn, giảm phát thải.
Trong lĩnh vực Điện tái tạo, với bối cảnh tăng trưởng nhanh của điện gió và điện mặt trời, đổi mới công nghệ là điều tất yếu để ổn định và nâng cao hiệu quả hệ thống. Một số xu hướng nổi bật tại Việt Nam trong giai đoạn 2023–2025 bao gồm:
Điện gió ngoài khơi: Dù hiện nay Việt Nam chưa có dự án điện gió biển đi vào vận hành, tiềm năng gió ngoài khơi rất lớn do đường bờ biển dài hơn 3.200 km. Chính phủ đã đưa mục tiêu 6 GW gió ngoài khơi đến năm 2030. Mặc dù kế hoạch điều chỉnh Quy hoạch Điện VIII có thể lùi mục tiêu này đến năm 2035, nhưng Việt Nam đã chuẩn bị một số bước đệm. Bộ Công Thương và các cơ quan liên quan cũng đã công bố báo cáo tiềm năng gió biển chi tiết, tạo cơ sở cho định hướng phát triển công nghệ mới trong ngành này.
Điện mặt trời và tích hợp lưu trữ: Việt Nam có tiềm năng rất lớn về điện mặt trời mái nhà (ước tính ~140 GW) và các khu công nghiệp có thể triển khai hàng chục GW điện mặt trời. Đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực này tập trung vào công nghệ pin mặt trời hiệu suất cao, hệ thống điều khiển vi lưới (microgrid) và lưu trữ năng lượng (BESS). Các hệ thống BESS giúp khắc phục tính bất định của điện gió, mặt trời bằng cách tích trữ điện dư thừa và cung cấp bù vào giờ cao điểm. Chi phí pin lithium-ion đã giảm mạnh (89% trong 10 năm qua) và được dự báo sẽ giảm một nửa vào 2030, tạo điều kiện thuận lợi cho áp dụng rộng rãi tại Việt Nam.
Điển hình, tháng 4/2025, dự án mái nhà điện mặt trời tại nhà ở của Nhà máy Điện Nghi Sơn 2 với công suất 518 kWp kết hợp hệ thống BESS dung lượng 1.152 kWh và điều khiển vi lưới đã được đưa vào vận hành. Dự án do VinFast Energy và Asia Networks Energy triển khai này cho phép tối ưu hóa nguồn điện và minh chứng cam kết giảm phát thải của đơn vị chủ đầu tư. Các giải pháp lưu trữ và vi lưới tương tự đang được kỳ vọng nhân rộng, nhất là khi Quy hoạch Điện VIII đã dành các khung cơ chế cho BESS và PPA trực tiếp cho năng lượng tái tạo.
Chuyển đổi số và nhà máy điện thông minh: Xu hướng ứng dụng công nghệ số trong vận hành và quản lý hệ thống điện ngày càng rõ nét. Các công ty điện lực đã bắt đầu chuyển đổi số các hệ thống điều khiển phân tán (DCS) và SCADA tại nhà máy. Một số đơn vị đã tiến hành thử nghiệm số hóa hệ thống điều khiển phân tán tại các nhà máy thủy điện, coi đây là điều kiện tất yếu để xây dựng “nhà máy điện thông minh” tương lai. Việc này bao gồm thu thập dữ liệu vận hành theo thời gian thực, điều khiển từ xa và ứng dụng trí tuệ nhân tạo cho bảo trì dự đoán. Dữ liệu giám sát từ các nhà máy hiện kết nối trực tuyến với Trung tâm Điều độ Hệ thống Điện Quốc gia, cho phép theo dõi và điều chỉnh tức thời.
Các giải pháp số hóa như Internet vạn vật (IoT), phân tích dữ liệu lớn và điều khiển tự động đang được nhiều đơn vị trong lĩnh vực Điện lực triển khai nhằm nâng cao độ tin cậy, giảm thời gian gián đoạn và tối ưu hiệu suất của hệ thống điện.
Một số doanh nghiệp trong nước cũng chủ động đổi mới, không chỉ dừng ở đầu tư dự án mà còn hỗ trợ nghiên cứu và đào tạo kỹ thuật viên vận hành. Ngoài ra, các công ty trong ngành cũng thúc đẩy nghiên cứu và hợp tác quốc tế trong lĩnh vực đổi mới năng lượng (ví dụ hợp tác với Hàn Quốc, Đan Mạch về điện gió, điện mặt trời). Những ví dụ này cho thấy hệ sinh thái đổi mới ở Việt Nam đang hình thành, gắn kết giữa các dự án thực tiễn và ứng dụng công nghệ tiên tiến.
Trong lĩnh vực Dầu khí, nhằm bảo vệ an ninh năng lượng và thực hiện cam kết khí hậu, ngành Dầu khí Việt Nam đã chủ động ứng dụng các sáng kiến và công nghệ mới:
Khai thác dầu khí thông minh: Đổi mới trong khai thác tập trung vào số hóa và tự động hóa quy trình thăm dò, khoan, khai thác. Các công nghệ như mô phỏng đáy biển, cảm biến giếng thông minh và nền tảng điều khiển từ xa giúp tối ưu hoá sản lượng và giảm rủi ro. Ví dụ, một số công ty thành viên của PVN và các đối tác quốc tế (Azerbaijan, Nga, Mỹ) đang triển khai dự án khoan sâu áp dụng phân tích dữ liệu lớn (Big Data) để dự báo và tối ưu hóa vỉa dầu. Đồng thời, sản xuất điện khí tại các dự án khí lớn như Cá Voi Xanh đang được tăng cường để chuyển dịch sang khí thiên nhiên hoá lỏng (LNG) phục vụ phát điện với mức phát thải thấp hơn nhiên liệu hóa thạch truyền thống.
Lọc hóa dầu “xanh”: Các nhà máy lọc hoá dầu của Petrovietnam đang dần áp dụng công nghệ hiện đại để sản xuất nhiên liệu sạch và đa dạng hoá sản phẩm hóa dầu. Theo Petrovietnam, các tổ hợp lọc hoá dầu sẽ được nâng cấp để xử lý dầu thô chất lượng thấp thành nhiên liệu “sạch hơn” (ít lưu huỳnh, ít khí thải) cùng với các sản phẩm hóa dầu cao cấp như nhựa đường, dầu nhờn, lưu huỳnh.
Song song đó, lĩnh vực Hoá dầu (sản xuất nhựa, hoá chất) hướng đến phát triển xanh: Tổ hợp hoá dầu Long Sơn và Nghi Sơn đã sản xuất các loại olefin, benzene, xylene, propylene bằng công nghệ hiện đại, trong đó có nghiên cứu sử dụng khí giàu CO₂ làm nguyên liệu sản xuất vật liệu nano cacbon (CNT, graphene) thân thiện môi trường. Những biện pháp này không chỉ tăng hiệu suất sử dụng nguyên liệu hóa thạch mà còn giảm phát thải khí nhà kính.
Giảm phát thải tại nhà máy điện dầu khí: Nhận thức được vai trò then chốt của chuyển đổi năng lượng, Tổng công ty Điện lực Dầu khí (PV Power) đã đề ra chiến lược “xanh hoá” từng bước cho các nhà máy điện của mình. PV Power đặt ra khoảng 12 giải pháp kỹ thuật để giảm phát thải khí nhà kính (ví dụ cải tiến hệ thống lò hơi, sử dụng nhiên liệu hỗn hợp, bù công suất tự do) và dự kiến sẽ giảm được ~160.000 tCO₂-e trong giai đoạn 2018–2025. Ngoài ra, PV Power cũng đang nghiên cứu kết hợp pin nhiên liệu hydro và công nghệ xử lý khí thải (scrubber, lọc bụi) để tiếp tục giảm thiểu tác động môi trường.
Một số sáng kiến cụ thể đã được triển khai. Đạm Cà Mau – một doanh nghiệp thuộc PVN – phát triển sản phẩm phân bón “xanh” (phân chậm nhả bao nano) nhằm góp phần bảo vệ môi trường và an ninh lương thực. Các công ty thành viên của PVN cũng đẩy mạnh hợp tác quốc tế để tiếp cận công nghệ LNG và khí thiên nhiên hoá lỏng cấp than sinh học, hướng tới chuỗi giá trị xanh. Tất cả xu hướng trên nhằm đảm bảo ngành Dầu khí vừa đóng góp cho an ninh năng lượng, vừa đi theo hướng bền vững và hiệu quả.
Vượt rào cản – Mở đường sáng tạo: Những thử thách cần chinh phục
Dù tiềm năng lớn, đổi mới sáng tạo trong ngành Năng lượng – Dầu khí Việt Nam vẫn đối mặt nhiều thách thức. Theo kết quả khảo sát các doanh nghiệp trong Top 10 Doanh nghiệp Đổi mới sáng tạo và Kinh doanh hiệu quả 2025 – Ngành Năng lượng – Dầu khí của Viet Research, hiện có 03 thách thức chính đang cản trở việc thực hiện đổi mới sáng tạo một cách toàn diện.
Nguồn: Top 10 Doanh nghiệp Đổi mới sáng tạo và Kinh doanh hiệu quả 2025 – Ngành Năng lượng – Dầu khí (https://vie10.vn)
Công nghệ và hạ tầng: Nhiều công nghệ mới (điện gió nâng cao, lưu trữ quy mô lớn, tự động hoá DCS) hiện vẫn có chi phí cao và chưa được triển khai đại trà tại Việt Nam. Ví dụ, chi phí đầu tư hệ thống BESS ở Việt Nam năm 2023 được ước tính khoảng 360–420 USD/kWh (gấp đôi chi phí hiện hành của lưới), nên chưa hấp dẫn về mặt kinh tế. Điều này gây trở ngại kết nối các nhà máy điện gió/điện mặt trời mới. Ngoài ra, trình độ công nghệ trong một số lĩnh vực còn lạc hậu, tỷ lệ nội địa hóa thấp và năng lực nghiên cứu còn hạn chế.
Nguồn vốn: Đổi mới công nghệ trong năng lượng đòi hỏi nguồn vốn đầu tư rất lớn. Việc tiếp cận vốn vay trong nước và quốc tế có chi phí cao cũng làm chậm tốc độ triển khai các dự án công nghệ mới. Rất nhiều dự án tái tạo đã chậm COD do khó khăn tài chính và thủ tục.
Nhân lực và năng lực quản lý: Ngành Năng lượng – Dầu khí đang thiếu hụt nhân lực trình độ cao (kỹ sư điện, hải dương, công nghệ thông tin, quản lý dự án công nghệ mới). Nguồn nhân lực thiếu đồng nghĩa với hạn chế trong triển khai R&D và vận hành hệ thống kỹ thuật phức tạp. Bên cạnh đó, các tổ chức khoa học – công nghệ trong nước chưa có nhiều dự án nghiên cứu lớn về năng lượng đổi mới, dẫn đến việc chủ yếu tiếp nhận công nghệ từ nước ngoài.
Vượt sóng chuyển dịch: Định hình tương lai năng lượng Việt bằng đổi mới sáng tạo
Theo khảo sát các doanh nghiệp trong Danh sách Top 10 Doanh nghiệp Đổi mới sáng tạo và Kinh doanh hiệu quả 2025 – Ngành Năng lượng – Dầu khí của Viet Research, có 04 xu hướng đổi mới sáng tạo chính trong năng lượng Việt Nam, gồm: tăng cường tích hợp tái tạo vào lưới với công nghệ lưu trữ và vi điều khiển, áp dụng rộng rãi chuyển đổi số trong vận hành, phát triển thí điểm điện gió ngoài khơi và điện khí LNG, đồng thời nâng cao hiệu suất các nhà máy dầu khí.
Nguồn: Top 10 Doanh nghiệp Đổi mới sáng tạo và Kinh doanh hiệu quả 2025 – Ngành Năng lượng – Dầu khí (https://vie10.vn)
Tỷ trọng năng lượng tái tạo (điện gió, mặt trời, sinh khối) sẽ tiếp tục tăng trong cơ cấu nguồn (xấp xỉ 30% công suất theo Quy hoạch VIII). Công nghệ pin năng lượng mặt trời thế hệ mới (độ bền cao, hiệu suất ~25–30%) và tuabin gió công suất lớn (12–15 MW/tua bin) dự kiến được ứng dụng tại các dự án mới. Hệ thống BESS cỡ quy mô công nghiệp (hàng chục đến hàng trăm MWh) sẽ được triển khai tại một số vị trí trọng điểm để quản lý phụ tải và hỗ trợ bù dao động.
Trong lĩnh vực Dầu khí, xu hướng sẽ là phát triển khí tự nhiên (LNG) kết hợp với các sáng kiến “phân nhánh xanh”. Ví dụ, nhà máy điện sử dụng đồng thời LNG và hydro trong phụ tải cao điểm sẽ được nghiên cứu. Các tổ hợp lọc hóa dầu hiện hữu sẽ được cải tiến để tối ưu năng lượng (ví dụ thu hồi nhiệt thừa, tái sử dụng khí phản ứng), và nghiên cứu công nghệ carbon capture & storage (CCS) có thể được thí điểm trong giai đoạn này. Ngoài ra, điện hóa (sản xuất hydro xanh bằng điện tái tạo) cũng bắt đầu được đầu tư ở quy mô thử nghiệm nhằm hướng tới nền kinh tế hydro dài hạn.
Chuyển đổi số được kỳ vọng sẽ bùng nổ trong lĩnh vực Năng lượng – Dầu khí. Các hệ thống lưới điện thông minh (smart grid) với khả năng đo đếm từ xa và điều chỉnh công suất tự động đang ngày càng được hoàn thiện, cùng với kế hoạch xây dựng trung tâm dữ liệu quốc gia phục vụ quản lý và điều phối năng lượng. Các nhà máy điện sẽ ứng dụng AI trong bảo trì dự đoán và tối ưu hóa vận hành (ví dụ SVC trong trạm biến áp, robot kiểm tra lưới điện). Xu hướng này được khuyến khích trong Chiến lược phát triển KHCN đến 2030, nơi công nghệ năng lượng mới và lưu trữ tiên tiến được đề cao.
Đổi mới sáng tạo thời gian tới sẽ tập trung vào chuyển giao và làm chủ công nghệ tái tạo, lưu trữ và kỹ thuật số, đồng thời cải tiến công nghệ truyền thống dầu khí cho “xanh hơn”. Để đạt được, cần có các giải pháp chính sách đồng bộ, đầu tư nguồn lực cho R&D, và phát triển nguồn nhân lực chuyên môn cao. Sự thành công trong đổi mới sáng tạo không chỉ giúp Việt Nam đạt mục tiêu phát triển bền vững mà còn nâng cao vị thế của ngành Năng lượng – Dầu khí trên trường quốc tế.
Lễ Công bố và Vinh danh các doanh nghiệp trong Danh sách Top 10 Doanh nghiệp Đổi mới sáng tạo và Kinh doanh hiệu quả 2025 – Ngành Năng lượng – Dầu khí sẽ được tổ chức trong khuôn khổ Diễn đàn Innovation and ESG Summit 2025: Đổi mới sáng tạo – Kiến tạo tương lai bền vững tại Khách sạn Pullman, Hà Nội vào ngày 27 tháng 6 năm 2025 và được đăng tải tại cổng thông tin của Chương trình https://vie10.vn/ và trên các kênh truyền thông đại chúng.
