Biến đổi khí hậu đang là vấn đề cấp bách, đòi hỏi các quốc gia và doanh nghiệp phải có những giải pháp hiệu quả để giảm thiểu phát thải khí nhà kính. Trong xu hướng đó, tín chỉ carbon được xem là công cụ quan trọng giúp điều tiết lượng phát thải và hỗ trợ phát triển bền vững. Tại Việt Nam, Chính phủ đã phê duyệt Đề án Thành lập và phát triển thị trường carbon, với mục tiêu thí điểm sàn giao dịch vào năm 2025 và vận hành chính thức vào năm 2029.
Việc tham gia vào thị trường này không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ các quy định về môi trường mà còn mở ra cơ hội thương mại và tăng cường uy tín thương hiệu.
Tín chỉ carbon là gì?
Tín chỉ carbon là đơn vị đo lường lượng khí CO₂ hoặc các khí nhà kính khác được cắt giảm, với mỗi tín chỉ tương đương một tấn CO₂ không được thải ra môi trường. Các doanh nghiệp có thể giao dịch tín chỉ carbon để bù đắp lượng phát thải của mình hoặc bán tín chỉ khi họ thực hiện các dự án giảm phát thải, như trồng rừng, sử dụng năng lượng tái tạo hoặc nâng cấp công nghệ sản xuất.
Thị trường tín chỉ carbon hiện nay được chia thành hai dạng chính:
Thị trường tuân thủ (Compliance Market): Áp dụng cho các doanh nghiệp thuộc danh mục bắt buộc cắt giảm phát thải theo quy định của Chính phủ.
Thị trường tự nguyện (Voluntary Market): Dành cho doanh nghiệp chủ động giảm phát thải để đạt các mục tiêu ESG, nâng cao trách nhiệm xã hội và tiếp cận thị trường quốc tế.
Thị trường carbon tại Việt Nam
Theo Quyết định số 232/QĐ-TTg, từ năm 2025 đến 2028, Việt Nam sẽ triển khai thí điểm sàn giao dịch carbon và tiến tới vận hành chính thức vào năm 2029. Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội được giao nhiệm vụ nghiên cứu và vận hành thị trường này.
Thị trường carbon sẽ bao gồm hai loại hàng hóa chính:
Hạn ngạch phát thải khí nhà kính: Cấp phát cho các doanh nghiệp thuộc danh mục phải kiểm kê khí nhà kính theo quy định.
Tín chỉ carbon: Bao gồm tín chỉ từ các dự án trong nước và tín chỉ quốc tế từ Cơ chế phát triển sạch (CDM), Cơ chế tín chỉ chung (JCM) hoặc các cơ chế trao đổi carbon khác.
Doanh nghiệp có thể tham gia thị trường carbon như thế nào?
1. Kiểm kê và đăng ký phát thải
Doanh nghiệp trước tiên cần xác định mức phát thải hiện tại của mình thông qua kiểm kê khí nhà kính. Việc kiểm kê giúp doanh nghiệp biết được mình có thuộc diện phải mua tín chỉ carbon hay có thể tạo ra tín chỉ để bán. Tập đoàn Vinamilk đã thực hiện kiểm kê khí nhà kính tại các nhà máy để tối ưu hóa quy trình sản xuất, giảm phát thải CO₂.
2. Phát triển các dự án giảm phát thải
Doanh nghiệp có thể đầu tư vào các dự án xanh để tạo ra tín chỉ carbon có thể giao dịch. Các phương án phổ biến bao gồm: Sử dụng năng lượng tái tạo (điện mặt trời, điện gió), Cải tiến công nghệ sản xuất để tiết kiệm năng lượng trồng rừng hoặc bảo vệ rừng để hấp thụ CO₂. Tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp lớn đã đầu tư mạnh vào các dự án xanh hoá. Công ty Cổ phần Sữa TH True Milk đã đầu tư hệ thống điện mặt trời áp mái tại trang trại, giúp giảm phát thải hơn 7.000 tấn CO₂ mỗi năm, có thể quy đổi thành tín chỉ carbon để bán trên thị trường. Trong khi đó, nhà máy lọc dầu Dung Quất triển khai dự án giảm phát thải bằng cách nâng cấp công nghệ lọc dầu, giúp giảm hơn 500.000 tấn CO₂/năm.
3. Chứng nhận và giao dịch tín chỉ carbon
Các dự án giảm phát thải cần được tổ chức độc lập xác minh và cấp chứng nhận tín chỉ carbon. Sau đó, doanh nghiệp có thể giao dịch tín chỉ này trên sàn giao dịch carbon. Tập đoàn Hòa Phát đang nghiên cứu triển khai mô hình luyện thép phát thải thấp, có khả năng tạo ra hàng triệu tín chỉ carbon trong tương lai để bán trên thị trường.
Lợi ích của việc sở hữu tín chỉ carbon đối với doanh nghiệp
Khi nhắc tới những lợi ích của tín chỉ carbon với doanh nghiệp, trước hết cần đề cập tới khoản chi phí doanh nghiệp tiết kiệm được khi tuân thủ quy định môi trường. Doanh nghiệp trong ngành sản xuất thép, xi măng, năng lượng nếu không đáp ứng hạn mức phát thải có thể phải mua tín chỉ carbon. Tuy nhiên, nếu họ chủ động cắt giảm phát thải, khoản chi này có thể giảm xuống. Thứ hai, doanh nghiệp có thể bán tín chỉ carbon để tạo ra nguồn thu mới. Ví dụ như dự án điện gió Bạc Liêu đã bán hơn 1 triệu tín chỉ carbon quốc tế (CER) trên thị trường châu Âu, thu về hàng chục triệu USD. Ngoài ra, sở hữu càng nhiều tín chỉ carbon góp phần nâng cao uy tín thương hiệu của doanh nghiệp và giúp doanh nghiệp tiếp cận thị trường quốc tế dễ dàng hơn. Nhiều thị trường xuất khẩu lớn như EU yêu cầu doanh nghiệp phải tuân thủ các quy định về phát thải carbon. Việc tham gia thị trường tín chỉ carbon giúp doanh nghiệp đáp ứng tiêu chuẩn ESG và mở rộng cơ hội xuất khẩu. Có thể kể đến trường hợp các doanh nghiệp dệt may Việt Nam như May 10, Vinatex đang áp dụng các tiêu chuẩn phát thải thấp để đảm bảo xuất khẩu sang EU mà không bị đánh thuế carbon biên giới (CBAM). Cuối cùng, khi các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ hiện đại để tiết kiệm năng lượng nhằm sở hữu tín chỉ carbon, những lợi ích đi kèm thường bao gồm tăng hiệu suất hoạt động và giảm chi phí sản xuất.
Việt Nam đang từng bước triển khai thị trường tín chỉ carbon, tạo cơ hội cho doanh nghiệp giảm thiểu tác động môi trường và tăng khả năng cạnh tranh. Với lộ trình thí điểm sàn giao dịch vào năm 2025, các doanh nghiệp cần chủ động đánh giá mức phát thải, đầu tư vào các dự án xanh và tận dụng thị trường carbon để tối ưu hóa chi phí và nâng cao thương hiệu. Những doanh nghiệp tiên phong trong lĩnh vực này sẽ có lợi thế không chỉ về tài chính mà còn về vị thế trên thị trường quốc tế, đóng góp tích cực vào mục tiêu phát triển bền vững của Việt Nam.
